صلح؛ به مفهوم زندگی و عشق ورزيدن

وقتی در سال ۱۹۰۱ ميلادى، «هنرى دونانت» نخستين جايزه صلح آلفرد نوبل را به دليل بنيان‌گذارى صليب‌سرخ دريافت کرد، هنوز افکار عمومی برداشتی ساده و ابتدايی از صلح را در مخيله داشتند. هنوز صلح به‌مفهوم گريز و متارکه از جنگ معنا می‌شدند.

وقتی صلح را هم‌سنگ با جنگ می‌گيرند، و يا در بهترين حالت، آن را به‌چشم نوزادی می‌نگرند که در فضای خصومت‌آميز و در اوج درگيری‌ها و کشتار متولد می‌گردد؛ آن زمان فهم اين نکته دشوار نخواهد بود که «هنری دونانت»، جايزه صلح را به اعتبار کارهای ارزشمند و انسانی‌اش که به ياری مجروحين و مصدومين جنگی برخاسته است، دريافت نکرد. بل بدين اعتبار که توانست برای اولين‌بار، پرچم سفيد بی‌طرفی و آتش‌بس را، در ميدان‌های سرخ و خونين به اهتزاز در آورد.

مادامی‌که صلح، تابعی است از متغير جنگ، برداشت‌های حقوقی و سياسی از آن نيز، در همان چارچوب، و به‌مفهوم حفظ قدرت حاكمان و زمام‌داران تعريف می‌شدند. بديهی است که در چنين شرايطی، جهت نگاه صلح‌جويانه‌ی داوران صلح نوبل هم، در جست‌و‌جوی سياست‌مداران و قدرت‌مندانی باشند که سطح و دامنه‌ی درگيری‌ها را در جهان محدود می‌ساختند. بايد قرنی را پشت‌سر می‌نهاديم تا برداشت‌ها و افکار عمومی جهان، به باورهای نوين و منطبق بر زندگی و زمانه تغيير جهت می‌دادند و می‌پذيرفت‌اند که: صلح، فرهنگ است نه سياست!

اگرچه برهان اعضای کميته‌صلح در دوره‌های مختلف، حتا در مقاطعی که بعضی از شخصيت‌های سياسی، به رغم کارنامه‌ای نه چندان خوشايند و مردم‌پسند، برای دريافت‌های نشان لياقت نامزد و انتخاب می‌شدند، به باور من هميشه قابل ستايش و دفاع بوده‌اند؛ اما، در چند سال اخير، انتخاب‌ها مفاهيم تازه‌ای را می‌رسانند و پيش از اين‌که در کليت خود توجه‌ای به قطب‌بندی‌ها و افکار ستيزنده حاکم بر جهان کنونی را داشته باشند، بيش‌تر موادهای اوليه را برای بنيان‌های نظری جامعه فردا، آماده و مهيّا می‌سازند و باز به همين دليل، هر انتخابی حاوی پيام‌های ويژه‌ای برای آيندگان است.

نخستين پيام کميته‌صلح نوبل، در انتخاب جيمی کارتر [در سال 2002] مستتر بود که: اولين اصل صلح‌خواهی، آماده سازی بستر گفت‌و‌گوها ميان نيروهای مختلف درگير و دولت‌هايی که در مقابل هم قرار گرفته‌اند؛

با انتخاب خانم شيرين عبادی [در سال 2003] ، صلح به‌عنوان جزء جدايی‌ناپذير ارزش‌های انسانی‌ـ‌حقوقی و جهان‌شمول، طرح می‌گرديد. کميته صلح‌ نوبل با چنين انتخابی، می‌خواست پيام دوم خودش را به گوش جهانيان برساند که صلح، ماهيتن و ذاتن جنبه حقوقی دارد. هم در شکل و هم در محتوا. هم حقوق طبيعی فردی را در نظر دارد و هم حقوق موضوعه عمومی و اجتماعی را. هم راه آزادی‌های فردی را، آزادی‌هايی که با طبيعت انسان آميخته است می‌گشايد و هم دولت را، بعنوان مدعی عمومی، موظف می‌سازد تا در جهت تحقّق آن‌ها، اقدامات لازم را برای تأمين و تضمين آن‌ها آماده سازد؛

کميته صلح نوبل، با انتخاب خانم وانگايی ماتايی [در سال 2004]، سومين بعد نظری پيوند ميان زندگی و صلح را آشکار ساخت. همين‌که بانوی کينايی معتقد است که با کاشتن هر نهال فکر می‌کنم دانه‌های صلح را در دل زمين می‌کارم؛ جدا از مقولات و موضوعات زيست‌محيطی، به تجربه ثابت شد که حقيقت انکار ناپذيری را بر زبان می‌راند. چرا که بدون انديشه سبز، سخن سبز و راه سبز، دسترسی به صلحی فراگير و پايدار، دشوار و شايد هم غير ممکن باشند. نگاه انسانی که سايه‌بانی بربالای سر دارد، با نگاه انسانی که در صحاری خشک و بی‌آب و علف و در زير آفتاب سوزان زندگی می‌کند، به لحاظ مختلف و شايدهم از اساس با هم‌ديگر متفاوت‌اند. اولی با آرامش خاطر و در جهت به‌بود زندگی کنونی، به مطالعه جهان می‌پردازد و دومی، با خشمی وصف‌ناپذير، عليه همه‌ی دستاوردهای بشری بر می‌خيزد تا نيست و نابودشان سازد.

و اما انتخاب امسال، مفهومی بسيار نوين و پيچيده‌ای را پيش روی‌مان می‌گذارد. نهاد و مسئول، باهم انتخاب می‌شوند. اميدوارم در فرصتی مناسب، همه‌ی ابعاد و زوايای چنين انتخابی را مورد بحث و بررسی قرار دهم ولی، اکنون ناگزيرم که بگويم همين پيچيده‌گی، بيان‌گر واقعيتی است که در رسيدن به صلحی پايدار، هنوز بايد راه‌های دشوار و پُر پيچ‌و‌خمی را پشت‌سر بگذاريم. هنوز بايد صلح را که چگونه منطبق و جزء جدايی‌ناپذير زندگی و حقوق فردی است، از هم‌ديگر بياموزيم و هر روز درباره آن بگوييم و بنويسم.